Een succesvolle beschaving is meestal te danken aan een episch verhaal. Denk hierbij aan de Ilias en de Odyssee van Homerus voor de Griekse beschaving, of Gilgamesh voor Mesopotamië, of Remus en Romulus voor de Romeinse. Ze omkaderen een beschaving in termen van taalgebruik, waarden en normen, geschiedenis en identiteit. Zo ook het Oud en Nieuw Testament die de Christelijke en de Westerse beschaving vorm gaven. En natuurlijk ook de Koran voor de Islamitische beschaving.
Ik heb hier Koran en epos naast elkaar gezet in mijn titel (en niet “de Koran als epos”) omdat alweer de Koran, ondanks haar uniek, hoogstaand en onnavolgbaar karakter, onder geen enkel gekende literaire categorie valt. Desondanks wil ik het vergelijken met een epos omdat dit zoals de ander epen, de bakermat vormt voor de Islamitische beschaving. Later zal duidelijk worden waarom het toch weer niet in de categorie van de epiek valt.Waarom een epos een beschaving vorm geeft heeft te danken aan de volgende eigenschappen van een epos:
- Het is een mengeling van verschillende dichtvormen
- Het omvat de oorsprongscontext van de beschaving: De Koran verhaalt het Begin vóór de Tijd en ook de climax van heel het gebeuren op de Dag der Gerechtigheid waarna het resultaat verder loopt in de eeuwigheid.
- Het vertelt wie we zijn en vanwaar we komen: De geboorte van het bewustzijn en van de mensheid gebeurde op hetzelfde moment zoals de Koran het verbeeldend beschrijft.
- Het beklemtoont een culturele/sectarische identiteit: De Koran heeft een verhaallijn dat eigenlijk een universele identiteit aanwakkert temidden van de verschillende religieuze/culturele identiteiten. De Koran benadrukt de positie van de gelovige temidden van stammenculturen, Joodse en Christelijke secten, temidden van vorige profeten, temidden van andere naburige religieuze identiteiten. Deze positie en de attitude van de gelovige blijft nagenoeg consequent. Er is geen oproep voor de Arabische overwinning in de Koran.
Het laatste puntje liet al een beetje zien dat het zich niet houdt aan de genre van de epos om de trots van een ethnische identiteit te onderstrepen. Hierna volgen nog elementen waar de Koran zich weer apart gedraagt:
- Het spreekt een universeel publiek aan. Het spreekt de mensheid als geheel aan en niet een bepaalde nationaliteit of cultuur. Je kan in de Koran geen ethno-cultureel context vinden voor het publiek dat wordt aangesproken om de fakkel te dragen. De koran voelt vergeleken met de andere epen meer vertrouwelijk en meer toegankelijk. Waarschijnlijk is het daarom dat enorm veel verschillende culturen en gemeenschappen van Oost tot West in hordes in deze religie instapten zonder enige dwangmaatregel. Een vers in de Koran vertelt ook dat er geen enkel gemeenschap was of er was een profeet gezonden naar hen met dezelfde boodschap. Er is dus iets herkenbaars cross-cultureel.
- Je kan de Koran lezen zoals op volgorde zoals het in boekvorm staat of juist helemaal random. Je komt steeds uit op een coherent boodschap maar dan vanuit een ander invalshoek of met een ander wending. Er worden nog steeds nieuwe perspectieven ontdekt zonder inbreuk te doen op de Koranische Boodschap.
- De aanvang van de epos begint met een lange toespeling en aanroeping van meerdere goden om de dichter bij te staan bij zijn voordracht van het episch gedicht. De Koran begint met “In de naam van God, de Barmhartige, de Genadevolle”. Dat is het. Meer hulp en assistentie heb je niet nodig. Het is nochtans de Allesomvattende enige God. Je kan op Hem al rekenen en reciteer de Koran maar met vertrouwen verder.
- Het omvat een breed scala aan onderwerpen gaande van Tijd, Cosmos, de Schepping, mensheid, geschiedenis, wetgeving, etc. allemaal vervat in een en hetzelfde Boek in dezelfde Koranische stijl. Ik weet niet hoe de Koran het doet, maar eenzelfde hoofdstuk is nooit hetzelfde.
- De meeste onstaansmyhtes starten vanuit chaos. Zelfs vandaag heerst het idee dat er in het Begin chaos was. Het is alsof de mens geneigd is te denken dat er altijd chaos was in den beginne. De Koran maakt hier komaf mee. De Creatie startte vanuit een Vooringenomenheid, Orde en een Goddelijk plan.
- Het is een levende tekst dat uitnodigt om luidop te reciteren. Het vreemde is dat dit enkel past in de originele Arabische taal. De klanken komen mooi samen. Het klinkt toch maar raar als je het in het Nederlands reciteert.
Als laatste wil ik nog hebben over de centrale held in de epos. De held of protagonist wordt extra benadrukt door zijn heldhaftige daden van legendarische kwaliteit. Nu, we weten dat de profeet Mohammed (vzmh) de held is van heel het gebeuren. Kijk nou, de Koran vertelt juist meer verhalen over andere profeten dan de ontvanger van de openbaring hemzelve. Ons centrale held is verweven met verhaallijnen van andere profeten, van God, van andere anonieme individuele helden, van volkeren, het publiek, de luisteraar en dus ook jezelf! Elk toeschouwer of luisteraar wordt mee betrokken in deze epische gebeuren en wordt uitgenodigd om zelf de held te zijn en deze voorbeeldige helden na te streven.
Do you accept this invitation?
And We have certainly honored the children of Adam and carried them on the land and sea and provided for them of the good things and preferred them over much of what We have created, with [definite] preference. (Q17:10)